سنگهای ادراری سنگهای هستند که از رسوب مواد کریستالی مثل اگزالات کلسیم ، فسفات کلسیم و اسید اوریک در دستگاه ادراری به وجود می آیند .
این مواد به صورت طبیعی از طریق ادرار از بدن دفع می شوند ولی در افرادی که مستعد ایجاد سنگ هستند این رسوبات می‌تواند در هر قسمت از دستگاه ادراری به ویژه در کلیه ها رسوب پیدا کند .
اکثر بیماران مبتلا به سنگ کلیه در سنین ۲۰ تا ۳۰ سالگی به این عارضه مبتلا می‌شوند و حداکثر شیوع سنی بروز سنگ های کلیوی در سن ۲۸ سالگی است و در افرادی که یکبار دچار سنگ شده اند ، احتمال بروز مجدد آن در طی ده سال آینده حدود ۷۰ درصد و بیشتر است .
عوامل ایجاد سنگهای ادراری
- ژنتیک
- مصرف برخی داروها
- تغییرات اسیدیته ادرار
- کاهش مصرف مایعات در طول روز
- نوع رژیم غذایی
علائم سنگ کلیه
سنگ کلیه به خودی خود علامت خاصی ندارد و درد های حاد و ناگهانی در مبتلایان به دلیل گیر کردن سنگ در مجاری ادراری اتفاق می افتد .
انسداد ، عفونت و ادم باعث درد شدید در منطقه دنده ای – مهره ای ، تهوع ، استفراغ و اسهال می‌شود . این درد بسیار شدید است و غالباً در ادرار فرد خون نیز دیده می‌شود . بروز سنگ های ادراری با پیشرفت و صنعتی شدن کشورها و بهبود وضعیت اقتصادی مردم رو به افزایش است .
درمان سنگهای ادراری
درمانهای متفاوتی برای سنگهای ادراری وجود دارد اما یکی از رایج ترین روش ها در این زمینه انواع روشهای سنگ شکنی است .
سنگ شکنی برون اندامی
یکی از روش های درمان سنگهای ادراری سنگ شکنی برون اندامی است . در این روش امواج از روی پوست به کلیه ، حالب و مثانه و سپس به سنگ می رسد . نوع امواج بر حسب نوع دستگاه سنگ شکن می تواند متفاوت باشد . سنگ ها در اثر نیروی این امواج خرد شده و به قطعات ریزتر و قابل عبور از حالب تبدیل شده و بعد به مرور از بدن دفع می شوند .
ممکن است در طی عبور سنگ ریزه ها از مسیر ، دردهای قولنجی نیز ایجاد شود که جای نگرانی ندارد . مصرف مایعات زیاد و تحرک و فعالیت بدنی به دفع آسانتر این سنگریزه ها کمک می کند . پزشک معالج معمولا برای این افراد از داروهای مسکن مجاز استفاده خواهد کرد .
خروج سنگ ها می تواند تا ۶ هفته به طول بیانجامد و حتی گاهی به علت عبور سنگ ممکن است ادرار فرد خونی شود . به منظور کاهش احتمال بروز خونریزی باید از مصرف آسپیرین یا هرگونه داروی ضد انعقاد به مدت ۷ تا ۱۰ روز قبل و پس از فرآیند سنگ شکنی خودداری شود . بیمار می بایست دستورات دارویی از جمله مصرف آنتی بیوتیک های تجویز شده پس از سنگ شکنی را کامل مصرف کرده و خودسرانه مقدار آنها را کم ، زیاد و یا قطع نکند .
علاوه بر این پس از سنگ شکنی معمولا برای بیمار آزمایش کامل ادرار و نیز کشت ادرار نیز در تاریخ‌های مقرر نوشته می شود . در این مدت شما باید ادرار خود را در ظرفی بریزید و آن را از روی چند لایه گاز طبیعی عبور دهید و صاف کنید ، تا به این روش بتوانید خرده سنگ ها را جمع آوری کرده و جهت تعیین نوع سنگ به آزمایشگاه بفرستید .
پس از معلوم شدن نوع سنگ شما باید به پزشک یا متخصص تغذیه مراجعه کنید تا رژیم غذایی مناسب برای تان طراحی شود . شما باید بدانید چه نوع غذاهایی را نباید اصلا بخورید و یا کمتر مصرف کنید تا احتمال تشکیل مجدد سنگ نیز کمتر شود . از عوارض احتمالی سنگ‌شکنی عفونت ، خونریزی و نشت ادرار است .
علائم خطر بعد از سنگ شکنی
اگر دچار علائمی مانند سوزش ادرار ، تکرر ادرار ، تمایل شدید به دفع ادرار ، کاهش حجم ادرار ، ادرار خونی و یا کدر شدن رنگ ادرار شدید ، حتما علائم را به پزشک خود اطلاع دهید . گاهی ممکن است سوند مخصوصی در حالب شما تعبیه شود تا مسیر تخلیه ادرار از کلیه به مثانه باز بماند و خرده سنگ ها بهتر دفع شوند . این لوله بعد از یک تا سه ماه باید توسط جراح معالج از بدن خارج شوند .
به خاطر بسپارید که شما از سایر افراد جامعه برای سنگ سازی مجدد مستعدتر هستید ، لذا باید حتما به نکات زیر توجه بفرمایید :
- چنانچه کار نشسته دارید هر ساعت چند قدم بزنید و صبح ها موقع رفتن به سرکار و هنگام برگشتن حتما زمانی را به پیاده روی اختصاص دهید .
- همیشه مایعات زیاد بنوشید ( ۸ تا ۱۰ لیوان آب در طول ۲۴ ساعت ) به طوریکه روزانه ۲ تا ۳ لیتر دفع ادرار داشته باشید .
- موقع خواب یک لیوان آب بنوشید تا نصف شب بیدار شده و تخلیه ادرار داشته باشید بعد از رفتن به دستشویی و قبل از ادامه خواب باز هم یک لیوان دیگر آب میل کنید .
- به محض احساس دفع ادرار به دستشویی بروید و ادرار خود را برای مدت زیادی نگه ندارید .
سنگ شکنی از راه پوست (PCNL)
در این روش از طریق پوست با یک برش کوچک جراحی ، وسیله مخصوصی به نام نفروسکوپ در کلیه در محل سنگ وارد شده و پس از تزریق ماده حاجب ، محل سنگ مشخص می شود و سپس سنگ با فورسپس مخصوصی بیرون کشیده می شود .
چنانچه سنگ بزرگ باشد ابتدا با امواج اولترا سونوگرافی آن را خرد میکند و سپس با سبد یا فورسپس ، سنگ را خارج میکنند . با توجه به اینکه برش کوچک است ، بهبودی به سرعت حاصل می‌شود و احتمال بروز عفونت نیز فوق العاده کم است .
سنگ شکنی درون اندامی (TUl)
در این روش پس از بی حسی نخاعی یا بیهوشی عمومی خفیف ، از طریق عبور یک لوله باریک ( سیستوسکوپ و یورتروسکوپ ) از راه مجرا وارد دستگاه ادراری شده و سپس امواج به سنگ برخورد میکند . نوع امواج بر حسب نوع دستگاه سنگ شکن متفاوت است . گاهی اوقات ممکن است جراح لوله ای را در حالب تعبیه کند تا مسیر باز بماند و خرده سنگها دفع شوند . این لوله پس از ۱ الی ۳ ماه توسط پزشک جراح خارج می شود .
مراقبتهای بعد از انجام سنگ شکنی
- موقع برگشت از اتاق عمل سرم به دست شما وصل خواهد بود .
- علایم حیاتی شما مثل درجه حرارت ، نبض ، تنفس و فشار خون برای سه ساعت کنترل می شود .
- بعضی از پزشکان تا چند ساعت اجازه خوردن غذا را به بیماران نمی دهند و بعضی فقط خوردن مایعات را توصیه میکند .
- چند ساعت در تخت خواب استراحت نمایید .
- سوند فولی مثانه را تا چند ساعت خواهید داشت .
- دفع ادرار صورتی ، وجود لخته ، خونریزی و اجازه و ادرار قرمز رنگ را به پرستار مربوطه اطلاع دهید .
- نوشیدن مایعات زیاد به دفع سریع ادرار و عدم تشکیل لخته و انسداد مجاری ادراری کمک می کند .
- در صورت پیدا شدن تب و لرز ، مایعات زیادی بنوشید . چنانچه بهبودی حاصل نشد به پزشک اطلاع دهید زیرا این علامت ممکن است نشانه عفونت ادراری باشد که معمولا با تجهیز آنتی بیوتیک از سوی پزشک برطرف می شود .
توصیه های آموزشی در پیشگیری از تشکیل مجدد سنگهای ادراری
شانس عود سنگهای ادراری ۲۵ – ۳۰ درصد و گاهی تا ۶۰ درصد است . سنگهای ادراری ممکن است که ۲ تا ۳ سال اول عود کنند . ولی گاهی عود بعد از ۲۰ سال رخ میدهد . در کل ، اصلاح عوامل زمینه‌ساز ، اصلاح شرایط آناتومیکی غیر طبیعی مثل تنگی ها ، وضعیت های متابولیکی مثل مشکلات غده پاراتیروئید ، رعایت رژیم غذایی و در صورت نیاز رژیم دارویی می‌تواند به کاهش عود سنگ ها کمک کند .
- نوشیدن مایعات زیاد ( روزانه بیش از ۳لیتر ) به خصوص آب ، موجب رقیق شدن املاح موجود در ادرار و خروج آنها می گردد . میزان مصرف مایعات بستگی به آب و هوا و فعالیت بدنی دارد . در تابستان و در فعالیت‌های شدید بیشتر آب بنوشید و در زمستان و فعالیت کم ، مایعات کمتری لازم است .آنقدر مایعات بنوشید که مقدار ادرارتان در شبانه روز به ۲ تا ۳ لیتر برسد و رنگ ادرار روشن و شفاف گردد .
- تا آنجا که ممکن است از آب ساده استفاده کنید و از نوشیدن مایعات پر املاح خودداری نمایید .
- هر یک تا یک و نیم ساعت در طول روز و قبل از خواب یک لیوان آب بنوشید . این کار باعث می‌شود تا نصف شب بیدار شده ، ادرار نمایید ، سپس مجددا یک لیوان آب بنوشید . بعد از صرف غذا هم یک لیوان آب بیاشامید .
- ماء الشعیر در کاهش سنگهای ادراری تاثیر خوبی دارد . لذا مصرف ۲۵۰ میلی‌لیتری ( یک لیوان ) از این نوشیدنی در هفته توصیه می گردد . ولی به دلیل وجود اگزالات مصرف بیش از حد آن سبب عود مجدد سنگ خواهد شد .
- چای و قهوه از یک طرف دارای اگزالات بالا هستند و از طرف دیگر اثر ادرار آوری دارند ، لذا توصیه می‌شود فقط در حد معمول و به صورت رقیق و بسیار کمرنگ و تازه دم مصرف شوند .
- مصرف مواد قندی و کربوهیدرات های ساده مثل شکر ، مربا ، ژله و کمپوت باعث افزایش دفع کلسیم در ادرار می‌شود ؛ لذا توصیه می‌شود برای پیشگیری از عود مجدد سنگهای ادراری مصرف مواد قندی و شیرین کاهش یابد .
- تمام نوشابه های گازدار دارای اگزالات هستند لذا از نوشیدن آنها خودداری کنید .
پیشگیری اختصاصی از تشکیل سنگهای کلسیمی
- نیازی به محدود کردن رژیم غذایی حاوی کلسیم نیست ، زیرا اگرچه رژیم کم کلسیم ، موجب کاهش کلسیم ادرار می‌شود اما در مقابل موجب جذب اگزالات بیشتر از روده شده که ماحصل آن تشکیل سنگ از نوع اگزالات کلسیم است .
- مصرف زیاد پروتئین موجب افزایش اگزالات کلسیم و اسید اوریک ادرار و کاهش سیترات ادرار شده و در نتیجه خطر تشکیل سنگ های ادراری را افزایش می دهد ، لذا در مصرف پروتئین‌های حیوانی زیاده روی نکنید و بیشتر از پروتئین های گیاهی استفاده نمایید .
- مصرف بیش از حد نمک موجب افزایش کلسیم و عفونت ادرار و نیز کاهش سیترات اجرا می گردد ، لذا توصیه می شود که مصرف نمک و غذاهای حاوی نمک کاهش یابد .
- از مصرف غذاهای حاوی اگزالات زیاد خودداری کنید .
نمونه‌های زیر از این گروه هستند:
آلبالو ، آلو ، بادمجان ، تره فرنگی ، جعفری ، اسفناج ، جوانه گندم ، سبزیجات سبز برگدار مثل اسفناج ، ریواس ، لوبیای سبز ، کرفس ، چغندر ، تربچه ، پیازچه ، شاهی ، گندم ، آجیل ، تخمه آفتابگردان ، سویا ، سیب زمینی ، بامیه ، توت ساده ، توت فرنگی ، شاه توت ، تمشک ، لیمو ، نارنگی ، کشمش قرمز ، زرشک ، کاکائو ، شکلات ، قهوه ، چای پررنگ ، نوشابه‌های کولا دار ، فلفل سبز ، دارچین ، سس مایونز ، بادام زمینی و کره بادام زمینی ، گوجه فرنگی و سس گوجه فرنگی .
- ویتامین ث در بدن تبدیل به اگزالات می شود لذا از مصرف بیش از ۱۰۰۰ تا ۱۵۰۰ میلی گرم ویتامین ث در روز خودداری کنید زیرا ph ادرار را قلیایی میکند .
- هرچند زرشک و آب زرشک در پیشگیری از عفونت های ادراری موثر هستند ولی به دلیل اگزالات بالا باید از مصرف آن خودداری کنید .
- منیزیوم موجب حلالیت اگزالات کلسیم می شود . لذا از غذاهای حاوی منیزیم بالا مثل غلات ، حبوبات ، ماهی پخته ، گوشت ، شیر ، ماست ، میوه و سبزیجات استفاده کنید .
- ویتامین ب ۶ موجب کاهش تولید اگزالات در بدن می شود ، لذا از مواد حاوی B6 مثل باقلا ، شیر ، نخود ، ماهی آزاد (تازه) ، تون ماهی و جوانه گندم استفاده کنید .
- باید ادرار را اسیدی کنید .
پیشگیری اختصاصی از تشکیل سنگهای اسید اوریکی
- در مورد سنگهای اسید اوریکی که یکی دیگر از انواع سنگهای ادراری است ، باید ph ادرار قلیایی شود . غذاهایی که ادرار را قلیایی میکنند شامل شیر و فرآورده‌های آن به جز پنیر ، تمام سبزی ها به جز ذرت و عدس و تمام میوه ها به جز آلو و گوجه سبز هستند .
- توصیه می‌شود حجم ادرار در روز با نوشیدن ۵ لیتر مایعات به دو نیم تا سه لیتر برسد .
- از انجام هر نوع ورزش سنگین ، خسته کننده ، طولانی مدت و تمرینات بدنی بی هوازی مثل وزنه برداری خودداری کنید .
- کاهش وزن باید اصولی ، صحیح و دریافت رژیم باید تحت نظارت مشاور تغذیه باشد . در غیر این صورت خطر تشکیل سنگهای اسید اوریکی افزایش می یابد .
- پورین یک ترکیب نیتروژن دار ( ماده موجود در پروتئین ها ) است که از سوخت آن در بدن اسید اوریک تولید می شود و تقریبا در تمامی گوشها ( قرمز و سفید ) ، احشاء ( روده ، جگر ، قلوه ، مغز ) و برخی از مواد غذایی مثل حبوبات ، گوشت پرندگان ، غذاهای دریایی کنسروی ، به وفور یافت می‌شود . لذا از مصرف آنها خودداری نموده و مصرف آنها را کاهش دهید . زیرا این غذاها و همچنین صدف ، پنیر ، تخم‌مرغ ، نان و غلات ، ذرت و عدس ، آلو ، گوجه و آب آلو ادرار را اسیدی میکنند .
- توصیه می‌شود از مواد غذایی پر فیبر مانند سبزیجات و میوه جات تازه استفاده کنید .
- از مصرف آبجو و مشروبات الکلی و انواع داروهای مسهل و ملین خودداری نمایید .
پیشگیری اختصاصی از تشکیل سنگهای فسفاتی
یکی از انواع سنگهای ادراری سنگهای فسفاتی هستند . اگر نوع سنگ شما فسفاتی است ، در این حالت باید از رژیم غذایی کم فسفر استفاده کنید و بالعکس از مصرف غذاهای زیر خودداری کنید :
غذاهایی مانند غلات کامل و حاوی سبوس ، حبوبات ( نخود ، لوبیا ، عدس ، باقلا ، لپه ) – نوشابه ها که حاوی اسید فسفریک هستند ، ماهی ساردین و میگو – مغزها ( بادام ، پسته ، فندق ، گردو ، تخمه ، کره بادام زمینی ) و دل و جگر و قلوه
پیشگیری از تشکیل سنگ های سیستینی
در این حالت بهتر است از رژیم غذایی کم پروتئین و موادی که ادرار را قلیایی میکنند مانند شیر ، سبزیجات و میوه جات استفاده شود .
برای پیشگیری از تشکیل سنگهای ادراری فعالیت فیزیکی خود را افزایش دهید
توصیه می شود برای پیشگیری از سنگهای ادراری ، فعالیت ورزشی به صورت منظم و سبک صورت گیرد . از ورزش در هوای گرم و خشک خودداری شود زیرا آب بدن دفع شده و ادرار غلیظ می گردد .
برنامه ورزشی نباید در حدی باشد که باعث خستگی و کوفتگی عضلانی شود . قبل و بعد از ورزش میزان کافی آب بنوشید . بیشتر به فعالیت‌هایی مانند پیاده روی تند ، طناب زدن و دوچرخه سواری بپردازید .
توصیه می‌شود افراد بی حرکت به طور مداوم حرکت و فعالیت داشته باشند ( بازوها و ساق پاها را تا حد امکان حرکت دهند ) و از نشستن بر روی صندلی که موجب کاهش جریان ادرار می‌شود خودداری کنند .
با یک رژیم مناسب سلامتی و تناسب اندام تان را به دست آورید !
در سریع ترین زمان ممکن برنامه رژیم تخصصی و اختصاصی خودتان را به صورت کاملا آنلاین و فقط با پرکردن فرم اطلاعات دریافت کنید . رژیم شما توسط سارا چیذری مشاوره تغذیه و رژیم درمانی و عضو انجمن تغذیه ایران با شماره نظام پزشکی : ت – ۱۸۸۲ آماده و برای شما ارسال خواهد شد و تا پایان دوره رژیم پشتیبانی آنلاین خواهید داشت !
دریافت رژیم آنلاین