کوتاهی قد و نقش تغذیه و مکمل های غذایی بر رفع آن
کوتاهی قد حاکی از کمبودهای تغذیهای مزمن است
دکتر ، دختر شانزده سالهام کوتاه قد است و من از این بابت خیلی ناراحتم. دلم میخواهد کاری کنید قد او بالای ١٧٠ سانتیمتر شود !
برای من و همکارانم، این عبارات بسیار آشنا است . این که والدین به وضعیت رشد فرزند خود حساس باشند بسیار خوب است اما جدا از منظر زیباییشناسی و « خوشامد » والدین و فرزندان ، اهمیت پزشکی کوتاهی قد و کوتاه قامتی چیست ؟ سهم عوامل ارثی و محیطی ( خاصه تغذیهای ) در آن چقدر است ؟
گفته میشود که قد ، نشانگر برآیند وضعیت تغذیهای کودک در طول زمان است و کوتاه قدی ( منظور کوتاهقامتی غیرطبیعی و غیرارثی ) حاکی از کمبودهای تغذیهای مزمن است ، کمبودهایی که متاسفانه احتمال ابتلا به بسیاری از بیماریها را در سنین بالاتر قوت میبخشد . از این رو، شیوع بالای کوتاهقدی در یک جامعه را به عنوان نماگر مهم توسعهنیافتهگی آن جامعه قلمداد میکنند .
کوتاهی قد چیست ؟
از منظر پزشکی و بهداشت ، کوتاهقامت به فردی گفته میشود که قد او از کمترین حدِ طبیعیِ قدِ منتظره برای سن و جنس او کمتر باشد . حالت دیگر این است که کودک یا نوجوان ، مطابق این تعریف ، کوتاهقامت نیست ولی قد او از اندازهای که بالقوه میتواند به آن دست یابد ، کوتاهتر است . در این حالت نیز در صورت تشخیص به موقع ، مداخلات تغذیهای و گاه پزشکی میتواند کمککننده باشد . گفته شده است که حدودا ٨٠ -۶٠ درصد اختلاف قد میان افراد ناشی از عوامل ارثی و ۴٠-٢٠ درصد آن مرهون عوامل محیطی و عمدتا تغذیهای ست .
دوران رشد چه تاثیری بر تعیین رشد نهایی قد افراد دارند ؟
دو دوره رشد در تعیین قد انسان اهمیت دارد : رشد از هنگام بستن نطفه ( آبستنی مادر ) تا سن دو سالهگی کودک و رشد در دوران نوجوانی و پیش از بلوغ .
اعتقاد بر این است که سرنوشت قد انسان به ویژه در دوره نخست رشد و در اوان کودکی رقم میخورد یعنی هنگامی که نیازهای تغذیهای بیش از هر زمان دیگری هستند و از سویی دیگر انواع عفونتها بالاخص عفونتهای اسهالی نیز بیشتر رخ میدهند .
بنابراین، تغذیه مناسب مادر در طول دوران بارداری ، تغذیه نوزاد در شش ماه نخست تولد و خاصه تغذیه تکمیلی کودک از شش ماههگی به بعد و شرایط بهداشتی زندگی او بیاندازه اهمیت دارد . شیر مادر که تا شش ماههگیِ کودک پاسخگوی تمامی نیازهای تغذیهای او خواهد بود با رشد کودک و افزایش نیازهای تغذیهای او دیگر به تنهایی تکافوی نیازهای تغذیهای او را نخواهد کرد و هم از این روست که تغذیه تکمیلی شیرخوار از شش ماههگی آغاز میشود ، تغذیهای که کیفیت و کمیت آن تعیینکننده بسیاری از جنبههای سلامت کودک در سنین آتی، منجمله قد او خواهد بود .
نقش دوره دوم رشد ( دوران نوجوانی ) بر رشد نهایی قد
دوره دوم رشد یعنی دوران نوجوانی که در دختران عمومن بین سنین ١٠ تا ١۴ سالگی و در پسران بین ١٢ تا ١۶ سالگی رخ میدهد ، همراه با افزایش نیاز به مواد مغذی و خواب کافیست ، نیازهایی که گاه به بهانههای مختلف نادیده گرفته میشوند . در عین حال این دوران برای کودکانی که به هر دلیلی در دوره نخست ( از زمان آبستنی مادر تا سن دو سالهگی کودک که اصطلاحا « هزار روز نخست » نامیده میشود ) ، تغذیه مناسب و در نتیجه رشد کافی نداشتهاند به مثابه فرصتی دوباره برای جبران مافات و به عبارتی « رشد جبرانی »ست .
از سویی دیگر، این دوره معمولا با استقلال بیشتر کودک در گزینش نوع و اندازه غذا نیز همراه است ، استقلالی که به برکت پول توجیبی که مادر یا پدر در اختیار کودک قرار میدهد و امکان خرید انواع خوراکی را برایش فراهم میآورد، فعالیت بیشتری مییابد . ناگفته پیداست که در بسیاری موارد گزینشهای غذایی کودک با نیازهای تغذیهای او سنخیت چندانی ندارند و این همان « بزنگاهی » ست که متاسفانه بسیاری از مادران گرامی در مورد آن اهمال میکنند .
مصرف مکرر مواد غذایی پُرکالری و فقیر از مواد مغذیِ ضروری ( مانند انواع کیک ، بیسکوییت و چیپس ) توسط کودک چه بسا که موجب ابتلای همزمان او به پُروزنی و کمبود ریزمغذیها مانند آهن، کلسیم و روی شود ، ریزمغذیهایی که برای انجام فرایندهای حیاتی مانند رشد مورد نیازند . تشخیص مراحل ابتدایی کمبود برخی از این ریزمغذیها مانند کلسیم و روی حتی به مدد روشهای متداول آزمایشگاهی به سادهگی میسر نیست نتیجه آن که زمانی که کار از کار گذشت ( مثلا توقف رشد ) ، تازه ممکن است توجه پدر و مادر ، اطبا و یا حتی خود فرد را به خود جلب کند .
آیا میتوان با مکمل های تغذیه ای از کوتاهی قد پیشگیری کرد ؟
مکملها ، آنگونه که از نامشان برمیآید ، ترکیباتی هستند که درصورت لزوم ، رژیم غذایی فرد را از نظر ارزش تغذیهای « تکمیل » میکنند . بنابراین مکملهای تغذیهای نمیتوانند و نباید جایگزین رژیم غذایی فرد شوند . متاسفانه این نکته مهم غالبا از چشم والدینِ نگرانِ قامتِ فرزند خود ، دور میماند و مانند بسیاری از دیگر موارد ، در پیِ یک میانبر ، یک « مکمل جادویی » اصل قضیه را فراموش میکنند . فرایند افزایش قد، یک فرایند انرژیخواه و سازنده ( آنابولیک ) است .
پس کودکی که به اندازه کافی انرژی (کالری) دریافت نمیکند با مصرف هیچ مکملی افزایش قد نخواهد یافت . این کودکان عموما کم وزن نیز هستند .
تاثیر پروتئین ها ، ویتامین ها و مواد معدنی بر پیشگیری از کوتاهی قد
عامل مهم دیگر ، پروتئین است که حدود پنجاه درصد حجم استخوانها را تشکیل میدهد . پروتئینهای غذایی از دو جنبه کمّیت ( مقدار ) و کیفیّت ( نوع ) اهمیت دارند . بدن برای ساخت پروتئینهای استخوانی به ویتامین ث نیاز دارد که در میوهها و سبزیهای تازه یافت میشود . کودک در حالِ رشدی که رژیم غذایی او از نظر کمیّت و یا کیفیّت پروتئین و نیز منابع ویتامین C کفایت ندارد ( چنین رژیمی غالبا از نظر بسیاری از دیگر مواد مغذی ضروری هم کمبود خواهد داشت ) ، تنها با مصرف هیچ مکملی رشد قدّی مناسبی نخواهد یافت .
حتما میدانید که استحکام استخوانها به مدد املاح معدنی و در معیت ویتامین D میّسر میشود . به دلیل عدم کفایت منابع غذایی معمول در تامین این ویتامین و نیز مواجهه ناکافی با آفتاب بنا به دلایل فرهنگی ، اجتماعی و زیست محیطی ( آلودهگی هوا در اغلب شهرهای ایران ) ، در غالب موارد نیاز کودکِ در حال رشد به ویتامین D تامین نمی شود و ناگزیر این کمبود باید از طریق دریافت مکمل و تحت نظر مشاور تغذیه جبران شود .
اگر بگوییم عنصر روی (زینک) در تمامی واکنشهای حیاتی بدن دخالت دارد ، سخن به گزاف نگفتهایم . با این حال هنوز به روشنی معلوم نیست چرا نخستین تظاهرات کمبود روی در کودکان ، کُند شدن یا توقف رشدِ قدی ست ! دلایل کمبود روی در رژیم غذایی کودکان متعددند که پرداختن به آنها، خود مجال دیگری را میطلبد ، اما ذکر همین نکته بس که در صورتی که کودک از یک رژیم غذایی متعادل ، متناسب و متنوع پیروی کند ، مصرف مکمل روی به ویژه در مقادیر بالا نه تنها برای رشد قدّیِ او معجزهای نخواهد کرد، چه بسا عوارض زودرس یا دیررسی را هم به دنبال خواهد داشت .
توجه به چند نکته مهم در رابطه با کوتاهی قد
نخست آن که برای تامین رشد قدّی کودک ( همانند دیگر جنبههای سلامت ) گام نخست و اساسی ، توجه به کفایت تغذیهای اوست . در صورت نامناسب بودن دریافتِ غذایی کودک ، مصرف هیچ مکملی جایگزین رژیم غذایی نخواهد شد .
مورد مهم دیگر این است که تنها درصورتی که رژیم غذایی کودک بنا به دلایلی نتواند مواد مغذی خاصی را در حد کفایت تامین کند ، تجویز مکمل در کنار یک برنامه غذایی مناسب ممکن است تا حدودی اثربخش باشد . تشخیص این موارد و تجویز مکمل مربوطه بر عهده متخصص تغذیه است .
و سرانجام به گمانم در دنیا هیچ کسی به اندازه مادر در فرزندش حس اعتماد به نفس را القا نمیکند. به عنوان این مقاله ، بارِ دیگر توجه کنید . تصور کنید هنگامی که این جمله از دهان مادری در حضورِ فرزند بارها و بارها بیان میشود ، چه حسّ بد عدم اعتماد به نفسی را در او القا میکند ، گویی به نقص عضوی مبتلاست که باید از وجودش شرمنده باشد !
اسفبارتر آن که در اکثر موارد، فرزندی که قدّ او را با برادر ، پسر عمو یا چه میدانم همکلاسی هایش مقایسه میکنند و به او برچسب کوتاهقامتی میزنند ، البته ممکن است بلندقامت نباشد ولی رشدی طبیعی داشته و دارد . همواره به یاد داشته باشید که صفات ارثی، « منو » ندارند که ما از میانشان به دلخواه خود برگزینیم . بر این باورم که هر یک از ما باید حقّ برخورداری از یک زندهگی سالم و فرصتهای برابر را داشته باشیم و از داشتههایمان برای داشتن یک زندهگی موفق ، نهایت استفاده را ببریم. به گمانم این همان چیزیست که مادران و پدران باید به فرزندانشان بیاموزند و میآموزند .
شاد و سرفراز باشید
منبع :
کانال تلگرامی استاد ارجمند دکتر تیرنگ نیستانی
با یک رژیم مناسب سلامتی و تناسب اندام تان را به دست آورید !
در سریع ترین زمان ممکن برنامه رژیم تخصصی و اختصاصی خودتان را به صورت کاملا آنلاین و فقط با پرکردن فرم اطلاعات دریافت کنید . رژیم شما توسط سارا چیذری مشاوره تغذیه و رژیم درمانی و عضو انجمن تغذیه ایران با شماره نظام پزشکی : ت – ۱۸۸۲ آماده و برای شما ارسال خواهد شد و تا پایان دوره رژیم پشتیبانی آنلاین خواهید داشت !
دریافت رژیم آنلاین